Ergonomi Nedir? Endüstri Mühendisliği İçindeki Yeri ve Temel İlkeler

Ergonomi, insanın çalıştığı ortam, kullandığı araçlar ve yaptığı iş ile olan etkileşimini inceleyen bilim dalıdır. Temel amaç; insanı merkeze alarak daha güvenli, daha verimli ve daha konforlu çalışma koşulları oluşturmaktır. Endüstri mühendisliği içerisinde ergonomi, süreçlerin hem insan sağlığına uygun hem de üretken olacak şekilde tasarlanmasını sağlar.

Bu nedenle ergonomi; üretim tesislerinden ofis ortamlarına, bilgisayar kullanımından ağır sanayiye kadar tüm çalışma alanlarının temelini oluşturan kritik bir mühendislik bileşenidir.

Ergonomi, insan faktörünü merkeze alan multidisipliner bir alandır.
Temel olarak şu sorulara yanıt arar:

• İnsan bir işi en sağlıklı ve verimli şekilde nasıl yapabilir?

• İş ortamındaki ekipmanlar insanın doğal hareket yapısına uygun mu?

• Çalışanların biyolojik ve psikolojik sınırları üretim verimliliğini nasıl etkiler?

Bu nedenle ergonomi; antropometri, biyomekanik, fizyoloji, psikoloji ve mühendislik gibi birçok bilim dalından beslenir.

Endüstri mühendisliğinin temel amacı; kaynakları en verimli şekilde kullanarak sistemleri iyileştirmektir.
Ergonomi ise bu iyileştirmenin en kritik parçalarından biridir.

Endüstri mühendisliği açısından ergonomi şu alanlarda rol oynar:

1. İş Etüdü İle Entegre Çalışır

İş ölçümü ve zaman etüdü çalışmalarında ergonomi dikkate alınmadığında verimlilik hesapları doğru çıkmaz.
Doğru iş temposu belirlenirken çalışan sınırları göz önünde bulundurulur.

2. Üretim Hatlarında Verimliliği Artırır

– Yanlış masa yüksekliği, gereksiz eğilme ve uzanma hareketleri
– Gereksiz yürüme mesafeleri
– Sık tekrarlanan el–kol hareketleri
Verimliliği düşürür.
Ergonomi ile bu problemler ortadan kaldırılır.

3. İş Kazalarını Azaltır

Uygun olmayan çalışma postürleri
→ Kas-iskelet sistemi rahatsızlıklarına,
→ Görüş açısı sorunlarına,
→ Ciddi yaralanmalara yol açabilir.

Ergonomik düzenlemeler, kaza oranını ciddi şekilde düşürür.

4. Çalışan Memnuniyetini Yükseltir

Konforlu çalışma ortamları hem çalışan bağlılığını artırır hem de iş gücü kaybını azaltır.

Ergonomide tüm çalışmalar belirli bilimsel ilkelere dayanır. Aşağıda endüstri mühendisliği öğrencilerinin mutlaka öğrenmesi gereken temel ilkeler bulunmaktadır:

1. Antropometri (İnsan Ölçüleri)

İş istasyonları, makineler ve ekipmanlar, insan vücut ölçülerine göre tasarlanır.
Örneğin: masa yüksekliği, kol uzunluğu, oturma mesafesi.

2. Biyomekanik

Kaslar, eklemler ve iskelet sistemi üzerindeki yükler değerlendirilir.
Ağır yük kaldırma işlemlerinde doğru tekniklerin belirlenmesi bu kapsam­dadır.

3. İş Yükü ve İş Tasarımı

Bir işin fiziksel ve zihinsel yükü analiz edilir.
Tükenme, yorgunluk ve verim kaybı oluşmaması için iş yapısı düzenlenir.

4. İş İstasyonu Tasarımı

Çalışanın hareketlerini en aza indiren, doğru görüş açısı sağlayan ve doğal duruşu destekleyen tasarımlar yapılır.

5. Postür Analizi

RULA, REBA, OWAS gibi bilimsel analiz yöntemleriyle çalışanların duruşlarının risk seviyesi ölçülür.

Montaj Hattı Örneği

Bir otomotiv tesisinde masa yüksekliğinin 90 cm’den 100 cm’ye çıkarılması, işçilerin eğilme hareketini %40 azalttı ve iş kazası oranı düştü.

Ofis Çalışanı Örneği

Doğru koltuk yüksekliği + bilek desteği
→ Boyun ağrılarında %60 azalma,
→ Yazım hızında artış sağladı.

Depo Çalışması Örneği

Ağır kutuların alt raflardan orta raflara taşınması
→ Bel yaralanmalarını ciddi oranda azalttı.

Ergonomi; endüstri mühendisliğinin temel taşlarından biridir ve sistem verimliliğinin çok büyük bir bölümü insana uyumlu süreçlerden oluşur.
Doğru uygulandığında hem çalışan sağlığı korunur hem de üretim performansı maksimum seviyeye çıkar.

Ergonomi bilgisi, endüstri mühendisliği eğitiminde öğrencilerin iş hayatına hazırlanmasında kritik bir role sahiptir.